O pasado día 28 de outubro, despedimos a Begonha Caamañho, muller valente e apaixoada, sempre comprometida con todas as causas solidarias e especialmente co feminismo, ao que en moitas ocasións prestou a súa imaxe e voz en actos públicos. Xornalista e novelista, contadora de historias como lle gustaba dicir, deixa tamén unha pegada importante na cultura galega con dúas novelas, Circe ou o pracer do Azul (2009, Galaxia) e Morgana en Esmelle (2012, Galaxia), esta última merecedora de importantes premios da crítica e da cultura galega.

Ao acto de despedida en Boisaca achegáronse moitas das persoas queridas, familiares, amigas e amigos que querían compartir o sentimento de pérdida e baleiro pola ausencia de Begonha. Transmitirono con palabras, con cancións e con escritos da propia Begonha que, unha vez máis, foi quen de darnos exemplo de valentía e xenerosidade.

Desde Andaina queremos sumarnos a todas e todos eles nesta aperta grande de adeus.

Cartaz Congreso Hildegart

A propósito do Congreso Centenario sobre Hildegart Rodríguez Carballeira. Ateneo ferrolán, Ferrol, decembro 2014

Pitusa Arias Rei

Un «verso solto», como os versos cos que Carmen Blanco pechou o congreso celebrado os días 5, 6 e 7 de decembro no Ateneo ferrolán. Así define a Hildegart José Montero Alonso o 16 de xuño de 1933, nun artigo publicado unha semana despois da súa tráxica morte. «Todo tiña nela a contorna do que vai máis alá da liña normal», segue a dicir o autor ao falar da traxectoria da moza que viviu quizais os dezanove anos máis intensos, nunha das épocas politicamente máis singulares no Madrid da ditadura de Primo de Rivera e da II República.

Da excepcional peripecia vital de Hildegart falouse na rúa Magdalena de Ferrol, a uns pasos da casa de Aurora Rodríguez Carballeira, onde foi programada e concibida a moza. Malia fixar o obxectivo da cita na súa persoa, coincidindo co centenario do seu nacemento, o 9 de decembro de 1914, o congreso contribuíu tamén a recuperar o pensamento feminino e os movementos de liberación da muller no primeiro terzo do século xx.

Foron máis de vinte os traballos que se presentaron para contextualizar a obra periodística, bibliográfica, a visión política e crítica desde a militancia no Partido Socialista primeiro e no Partido Federal despois. As súas aportacións ao movemento pola reforma sexual foron moi relevantes no seu momento. Nunha das súas obras, titulada La rebeldía sexual de la juventud, arenga aos seus coetáneos a gozar da sexualidade con responsabilidade e hixiene. Hildegart declárase defensora do aborto e da educación libre e independente. A súa lucidez gozou do recoñecemento de Gregorio Marañón, co que colaborou na fundación da Liga Española pola Reforma Sexual, da que a nomeu secretaria.

Nesa altura, escribiu La revolución sexual e mantivo contacto epistolar co médico e sexólogo inglés Havelock Ellis, autor do primeiro texto sobre a homosexualidade, Inversión sexual, e quen defendía a euxenesia, un tema que apaixonaba a Hildegart. Tamén mantivo contacto co escritor H. G. Wells, a quen traduciu e acompañou nunha visita a Madrid. Este pretendía levala a Londres como secretaria e para algúns estudosos esta pretensión podería ter desencadeado a morte de Hildegart a mans da súa nai

nai e filla

Hai certos aspectos da vida de Hildegart que desencadean os máis fervorosos debates, aos que non escapou o congreso celebrado en Ferrol. O primeiro, ser un produto deseñado e destruído por Aurora Rodríguez Carballeira, figura da que non pode separarse, segundo defendeu Rosa Cal na conferencia que pechou a primeira xornada «Aurora, una mujer con un proyecto de vida propio: Hildegart». Ou a disertación da historiadora ferrolá Manuela Santalla López, que falou de Hildegart como unha muller- proxecto ferrolá.

Tan polémico como este do nacemento é o capítulo da morte de Hildegart, moi controvertida entre quen aborda a súa biografía.

E outro máis, sen poñer en cuestión a intelixencia desa nena que con 9 anos dominaba cinco ou seis idiomas, que con 17 tiña rematado a carreira de Dereito e que con 14 se afiliou ao Partido Socialista, moitos poñentes cuestionaron que Hildegart fose capaz de escribir tal cantidade de artigos e libros, folletos, mitins, etc., en tempo real, por iso insinúan a man de Aurora detrás da filla.

Cando abandonou o Partido Socialista, Hildegart declarouse «marxista sen partido» e contra o «socialenchufismo», proba de que a súa xuventude, intelixencia, activismo e probablemente sexo, non caían ben entre os «varóns maduros e expertos do partido», que se preguntarían «que pretende esta mocosa?». «Vivimos nunha república laica ou nunha república cavernícola?» escribía Hildegart en 1933 en Tierra, nun artigo que titulou «Los trucos del socialismo» e no que deixa en evidencia os roxelos que espertaba.

O congreso ferrolán acolleu dúas exposicións relativas a Hildegart Rodríguez Carballeira, unha sobre as catorce obras que publicou —a primeira aos 13 anos— e outra sobre obras escritas por outros autores. Proxectouse o filme The red Virgin da canadense Sheila Pay.[1] Da imaxe internacional da figura de Hildegart deron conta tamén a australiana Micaela Pattison e Kyra Kietrys. Finalmente, un roteiro levou ás persoas participantes polas rúas e inmobles que visitaba Hildegart cando viña a Ferrol. Aínda o Ateneo ferrolán editou, polo seu centenario, o libro: Hildegart en La Tierra, unha recompilación dos artigos publicados neste diario madrileño sobre o acontecer político na última etapa da súa vida, probablemente os menos coñecidos da autora.

A profesora da usc, Aurora Marco abriu o congreso coa intervención titulada «Romper barreiras. Voces femininas a comezo do xx». Hildegart Rodríguez Carballeira foi unha das máis seguras, unha voz silenciada o 9 de xuño de 1933.

Unha pregunta quedou flotando no ar do salón ferrolán: sobreviviría Hildegart ao mes de xullo de 1936? E outra máis: logrou esta cita, como pretendía, desterrar os mitos sobre Hildegart?

A resposta podería encontrarse na maneira en que os franceses e as francesas responden, coa margarida na man, á pregunta: Il / elle m’ aime ?, un peu, beaucoup, pas du tout, à la flolie !

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA:

Para quen desexe achegarse á acción de Hildegart, aí quedan tres propostas básicas.

• Guzmán, Eduardo de: Aurora de sangre: Vida y muerte de Hildegart, Mundo actual, 1972.
• Cal Martínez, Rosa: A mí no me doblega nadie: Aurora Rodríguez, su vida y su obra (Hildegart), Sada, Ediciós do Castro, 1991.
• Película: Mi hija Hildegart, director Fernando Fernán Gómez, 1977

[1]    N. das E.: Este filme obtivo o primeiro premio á mellor curtametraxe de ficción na terceira edición do mufest, festival de cine feito por mulleres, organizado por Andaina.

andaina 65

Editorial

A vida corre a presa, cada vez máis, sobre todo cando acontecen tantas cousas. Este ano que estamos a piques de acabar, comezámolo coa batalla contra a modificación da lei de aborto, os diversos feminismos aparcaron as diferencias para berrar ao unísono, alto e forte a vella consigna: “As mulleres parimos, as mulleres decidimos”. Avoas e netas, nais e fillas, unidas na mesma reivindicación, como se o tempo non pasara. A modificación que se pretendía significaba tal retroceso nos dereitos e liberdades das mulleres que mesmo era contestada por sectores do partido gobernante. Só os máis retrógrados da igrexa católica e do PP estaban a favor do cambio que propoñía Gallardón pero foron tamén estes sectores os que axudaron a darlle a maioría absoluta nas pasadas eleccións xerais e o cambio da lexislación da interrupción do embarazo formaba parte dos compromisos adquiridos. Pero os votos mandan máis que as ideas e os compromisos e cando as enquisas comezaron a dar conta da pérdea de votos que podería supoñer esta modificación, a presidencia do goberno fixo caso omiso das palabras do ministro de xustiza que aseguraba que antes de finalizar o verán habería nova lei.  O proxecto aparcouse sine die e o señor Gallardón deixou a política a cambio dun retiro dourado na Comunidade de Madrid. E así, da noite para a mañá, a reforma do aborto deixou de ser noticia, e as loitas das mulleres polo dereito a decidir tamén.

Indudablemente debemos celebrar este logro, conseguimos parar a lei. A longa campaña denunciando e explicando os cambios que supuña o proxecto transitou por todas as cidades e por todos os medios  con manifestacións, programas de debate, vídeos. artigos nos xornais, declaracións en concellos de cidades e de vilas…  e o respaldo maioritario da cidadanía a esta campaña sumouse a outros moitos descontentos contribuíndo ao cambios na intención de voto, que no fondo é o único que lles importa aos actuais gobernantes; porque non hai ideas, non hai compromisos, so ansias de poder.

Pero unha vez celebrado, hai que recompoñer o baleiro que deixa tanta actividade, a loita contra a reforma do dereito ao aborto deu impulso ao feminismo, pero tamén nos deu unha lección: os logros non son permanentes, hai que estar alertas e afianzalos día a día da mellor maneira posible que é afianzando as nosas ideas, collendo forza en nós mesmas e contribuíndo a espallar a seguridade e autonomía en todas as mulleres.

A vida corre a presa, cada vez máis… Desde o máis fondo desta crise, despois de anos de falsas promesas e crúas realidades, de ver como a crise aumentaba a riqueza duns poucos mentres a maioría era cada vez máis pobre,  algo parece moverse.

Sí, é certo, a vida corre cada vez más a presa, acumúlanse  os acontecementos  mentres asistimos expectantes aos cambios que se intúen pola rúa e nas enquisas. O descontento supera xa todos os prognósticos e hai unha maioría social que reclama cambios porque día tras día sucédense as noticias de subornos, defraudacións fiscais i evasión de capitais e a cidadanía non da abasto para asimilar o alcance da corrupción e os enganos da clase dirixente, políticos e empresarios. É certo que non todos son iguais, pero a corrupción é tanta, tan grande e de tantos, que as veces semella que a única diferencia está no grao de poder; que a maior poder, maior corrupción. Hai fartura de tanta miseria e tanto engano, hai fame, hai asco e hai unha forza que impele ao cambio; reclámase unha nova concepción da política, novas formas para os partidos de sempre e novos partidos… O cambio está aí, ao alcance da man… De verdade?. Tamén para as mulleres?… Os cambios que se intúen, que se prometen, non poden esquecer as mulleres ou non serán cambios reais. De momento a foto segue sendo moi masculina pero está nas nosas mans que tomemos o protagonismo e non só nas caras dos carteis, tamén os programas deben dar resposta as loitas a favor dos dereitos sexuais e reproductivos, contra a violencia, contra o machismo nos medios ou sexismo no ensino… O cambio está aí, non podemos deixalo pasar.

A FESTA DA PALABRA SILENCIADA
Núm. 29
118 páxinas
Edita Figa. Colabora Xunta de Galicia
Cuberta e ilustracións: Rut Martínez

Por Patricia Arias Chachero

O pasado 8 de marzo, presentouse o número 29 da Festa da Palabra Silenciada. Poucas semanas faltaban para que a senlleira publicación feminista, que viu a luz cadrando coas Letras Galegas de 1983, poucos meses despois de que aparecese o número 0 de Andaina, cumprise 30 anos. Tres décadas de loita feminista son moitas e por iso desde Andaina queremos facerlle chegar os nosos parabéns a todas as mulleres que, directa ou indirectamente, teñen colaborado nas páxinas da Festa para facer visible o traballo e esforzo das mulleres tantas veces e durante tanto tempo silenciadas.
Este número 29 ábrese cun editorial da directora da publicación, María Xosé Queizán, quen botando a vista atrás, rememora como nos inicios “un amplo e diverso abano de mulleres uniámonos ao redor da causa feminista na AGM e esta unión nunca debeu romperse”. A continuación ábrese un coidado monográfico de 48 páxinas, dedicado, como non podía ser doutra maneira, a repasar a historia da revista.
Helena González Fernández asina un artigo titulado “Festa da palabra silenciada, ou the dinner party á galega”, Camino Noia repasa a presenza das escritoras nos números da Festa, aí están os cadernos dedicados a Rosalía, a Herrera Garrido, a Pardo Bazán ou a Pura e Dora Vázquez. O terceiro artigo do monográfico, titulado “As luces só se curan con máis luces” é de Monica Bar Cendón. A estudosa ten unha lembranza para con Andaina que lle agradecemos sinceramente.
A seguir, Carlos L. Bernández, en representación dese colectivo masculino que publica na Festa desde o número 14, asina “30 anos de creación plástica na Festa”, Marga Rodríguez Marcuño engade algunhas ideas interesantes nun artigo titulado “A nosa lingua en distintas voces”. Manuela Pena Santiago asina “A palabra crítica desde a FdPs”, en cuxas páxinas insiste na pluralidade e diversidade da publicación. O monográfico péchase cun texto de Ledicia Costas titulado “De 1983 a 2013, 30 anos de Festa”, con comentarios dalgunhas das actuacións musicais, recitais e performances que teñen acompañado as presentacións dos distintos exemplares da publicación.
Rematado o caderno monográfico, o número inclúe os seguintes traballos: De María Xosé Queizán “Despedida a Victoria San”, “Ricardo Carballo Calero e “Holocausto permanente”, de María Xosé Agra “Afiliación, filiacións e confusións no nome do amor”, de Yashmina Shawki “Exipto entre areas movedizas”, de Aurea Sánchez Puente “Custodia compartida”, de Mónica Bar Cendón “A casa de ensoño da Barbie en Berlín” e “Notas impresionistas para unha lectura do poemario”, sobre o último poemario de Ledicia Costas. Asinada por Paula Mariño atopamos a reseña “Clara Peeters” comentando a obra dunha pintora belga do século XVI, especializada en bodegóns. Á pluma de Marga do Val debémoslle “Margarethe Von Trotta (re)descóbrenos a Hannah Arendt” e á de Marga R. Marcuño, “Recursos e ferramentas. Por un código propio” e “Fina Casalderrey, académica”.
Completan esta última entrega da Festa, traballos de Ramón Nicolás, Manuel Forcadela, Avelino Muleiro, Afonso Becerra e Bernardo Máiz.
Saúde e moita Festa feminista, compañeiras!

Vituca, unha muller coqueta

Elisa Paz Pérez*

Esta é a historia da mocidade de Beatriz, máis coñecida como Vituca. Nada en Artes, unha aldea de Santa Uxía de Ribeira, no ano da guerra civil, 1936. Na casa vivían tres irmáns, os pais e unha avoa.

Dende pequena, a Vituca gustáballe moito ver como a súa nai se peiteaba, se poñía guapa e se preparaba, e o que máis lle chamaba a atención era o pelo. Con 6 ou 7 anos tiña o cabelo curto, pero insistiulle a súa nai para que lle fixese dous riciños:

Un a cada lado, onde tiña o pelo máis longo. Colocáronme como dous anacos de ferro, un para cada rizo, e tíñanme que aguantar da cabeza, porque, co peso, eu soa non podía con ela!

Cando tiña 17 ou 18 anos coidaba moito do seu cabelo:

Facía sempre a permanente. Lavábannos a cabeza, enrolaban os bigudíes nun guecho e poñían unha especie de sobreciño de carburo, como os da macela, que enganchaban cunha pinza de ferro.

O carburo fervía ao estar o pelo mollado e Vituca tiña que ter a unha persoa ao lado para evitar queimarse:

Eu dicíalles «sóprame aquí, sóprame alá», para que non me queimase o carburo; despois volvíannos lavar o pelo e iamos para a casa a mar de contentas, e de guapas.

Para maquillarse tamén había outros costumes naquela época. Utilizaban Visnú, unha crema tan branca coma o leite, que botaban pola cara cun algodón:

Ter a cara morena era sinal de traballar no campo. Cando iamos á finca a traballar, tapabámonos todas cun sombreiro ao que atabamos un pano, e medias se facía falta! E usabamos Visnú para ter a cara branca e fina […] e para o colorete pasabamos un papel vermello polas meixelas, para darlles un toque colorado […], e para as cellas, utilizaban Abéñula, que tamén lle chamabamos Abeñuela, para poñer as cellas negras e fortes […]. Agora ben para lavar a cara, nada mellor que auga e xabón.

Á hora de depilarse, importaban moito as cellas, que depilaban con pinzas. E para as pernas e demais, utilizaban pedra pómez:

Fregabas forte para que caesen os pelos, que ao ser noviñas caían de contado, e tamén limpabas a pel vella.

Algunhas das súas amigas tamén utilizaban coitela ou navalla e hidrataban despois coas cremas que se comercializaban ou ben cun pouquiño de aceite, estirándoo ben pola pel para non ir pingando.

Aínda que a ela non lle gustaba moito pintar as unllas, recorda que

As nenas e algunhas mozas pintábanas con granas, que son froitos dunhas plantas coñecidas na zona como chopos e que ao madurar tiñan unha cor morada […], pasaban o froito polas unllas varias veces, ata que quedaban moradas. A miña filla teno feito moitas veces!

Ademais dos coidados persoais e a maquillaxe, tamén lembra que para ir ao baile, se só tiña un vestido

Ía á cidade a comprar dous tubos de tinta para cambiar a roupa de cor. Botaba os tubos nunha ola de auga fervendo, metía o vestido e deixábao estar durante unha hora máis ou menos. Despois púñao a arrefriar un pouco e lavábao no río […], un sitio común ao que ían antes a lavar a roupa.

A verdade é que, a pesar de ser moi coqueta e gustarlle moito ir sempre ben vestida e peiteada, na súa foto favorita (a desta reportaxe) non leva maquillaxe, como ela di, «coa cara lavada do río, sen colorantes nin conservantes!».

*             Elisa é neta de Vituca.

García del Cid Guerra, Consuelo: Las desterradas hijas de Eva, Granada, Algón Editores, 2012, 2ª edición, 140 páxinas.

Patricia Arias Chachero

140 páxinas de horror trepidante que nos obrigan a ler seguido, sen soltar o volume, bloqueadas ante a descuberta da dor e do padecemento de milleiros de mulleres. Mulleres e nenas vexadas, maltratadas, confundidas e tratadas inhumana e indignamente. En Las desterradas hijas de Eva, de Consuelo García del Cid Guerra, recóllese —de maneira deslabazada e por ocasións mesmo caótica— parte da podrecida rede de establecementos represivos cos que o réxime franquista castigou e castrou a un importante número de mulleres españolas desde os anos corenta até ben entrados os oitenta.

Comentamos hoxe, un volume que nace para que se coñeza a historia, para que non se pechen os ollos e se esqueza a tortura e vexación que sufriron durante décadas as mulleres en España. A autora reconstrúe, grazas aos testemuños dalgunhas das vítimas, o sucedido en tres dos centros dependentes do macabro Patronato de Protección a la Mujer. Unha entidade, xurdida en 1942 e presidida por Carme Polo de Franco, que tiña como intención primeira a de “velar por las jóvenes caídas o en riesgo de caer”. Apoiándose no ideario de figuras tan escuras como a de Pilar Primo de Rivera, a quen Serrano Súñer tentara arranxar matrimonio co mesmísimo Adolf Hitler para que o descendente da parella resucitase a dinastía austro española, o patronato xustificou a tortura, a humillación e o castigo de milleiros de mozas inocentes.

Do tal patronato dependeron o Preventorio do Doutor Murillo na serra de Guadarrama, o reformatorio de San Fernando de Henares, en Madrid, e a tristemente famosa, Maternidade da Almudena, no barrio de Peña Grande, tamén na capital. En torno a estas tres institucións, artéllase o discurso e o aparello narrativo do libro que hoxe comentamos.

Vaiamos por partes. Os preventorios —e atención, porque en Galicia houbo cando menos un en Oza dos Ríos— foron creados por iniciativa estatal coa vontade de previr a tuberculose. Eran edificios construídos en lugares saudables, nos que se organizaban colonias para nenas de entre 7 e 12 anos que estiveran en contacto coa enfermidade ou que eran susceptibles de contraela. Teoricamente, tratábase de previr a tuberculose, de vacinas, boa alimentación, aire fresco e alegres xornadas de convivencia. A realidade era ben máis terrible. As pequenas chegaban a Guadarrama e inmediatamente eran espidas e cubertas de pos antiparasitos. Durante o primeiro mes recibían diariamente todo tipo de inxeccións de supostas vacinas. Ningunha das nenas recibiu ningún tipo de cartilla de vacinacións e a día de hoxe seguen sen saber que lles inxectaron e que incidencia pode ter o período na súa saúde.

As coidadoras, como nos peores pesadelos infantís, eran mulleres sádicas e violentas que semellaban gozar aterrando pequenas. Durante os tres meses de media que duraba a estancia, as pequenas asumiron como normais as labazadas, a inxesta de vómitos, as queimaduras no cu con velas ou mistos a aquelas que facían pis na cama, os castigos á intemperie e outras técnicas máis propias dun campo de concentración que dun centro de vacacións infantil. Nenas inocentes, xeralmente de familias humildes, que a día de hoxe seguen sen entender por que só podían beber medio vaso de auga ao día, por que tiñan que ir ao baño cando as “señoritas” o ordenaban e non cando tiñan gana ou quen era aquel home que apartaba ás máis maiores das duchas colectivas para fotografalas fóra da vista do grupo.

Ides ter que disimular o ton desta reseña. Deixei pasar os días por ver se a rabia e a indignación se esvaecían e era quen de redactar de maneira prudentemente obxectiva pero xa vedes que non fun quen! Como é posible que o silencio teña cuberto tanta ignominia?

O segundo centro dependente do Patronato de Protección a la mujer que analiza a autora do libro son os reformatorios, especialmente o de San Fernando pero tamén o María Goretti, un reformatorio do Tribunal Tutelar para nenas de entre 8 e 15 anos, ou o de San Fernando, xestionado polas Cruzadas Evangélicas. Que cousa boa se pode agochar tras tan terrible nome?

Nenas e adolescentes rebeldes ou desobedientes eran denunciadas polos seus propios pais que ao non poder controlalas preferían “internalas”. Alí remataron tamén, crías violadas polos seus propios pais ou familiares próximos, as orfas e tamén aquelas cuxas familias non podían mantelas ou controlalas. Alí aprenderon a ducharse con camisón para evitar tentacións, a mostrarse os domingos na igrexa nunha longa fila á que acudían homes que buscaban esposa e a traballar entre 5 e 8 horas todos os días. Algunhas cosendo para El Corte Inglés, outras pregando caixas para os refrescos Tang ou para a marca de cosméticos Pinaud. Mozas de vida truncada que soñaban coa fuga ou o suicidio. Moi poucas eran delincuentes ou drogadictas, o único pecado da maioría era non encaixar nas máximas que o pútrido réxime franquista reservaba para as mulleres.

Moitas destas nenas e adolescentes remataron na clínica da Almudena, o terceiro centro que estuda Consuelo García del Cid. Deixo falar as vítimas para aproximarvos ao que viviron:

A vida en Peña Grande era a dun cárcere, non reformatorio, posto que non se reformaba a ninguén. Había nenas de 15 e 16 anos embarazadas dos seus pais ou irmáns que nin sequera sabían o que lles pasaba nin por que estaban alí. Só recordaban que alguén se lles puxera enriba e non entendían por que estaban gordas. Non nos explicaban nada, simplemente estabamos encerradas sen outro motivo que o embarazo. (p.121.)

Lembro a unha moza que foi ao baño pola mañá e expulsou ao bebé sen dores. Auxiliámola, e o macabro da historia é que collimos ao neno, arroupámolo e íamos tras a mamá camiño do paritorio, mentres ela levaba ao seu fillo unido polo cordón umbilical. (p. 111.)

Parían nunha sala a quen todo o mundo chamaba La dolorosa, moitas veces permanecían alí até que a cabeza do bebé asomaba, soas e sen ningún tipo de calmante. A dor, o medo e a soidade formaban parte do castigo polo “pecado” cometido. Nos partos acostumaban axudar outras mozas embarazadas, nenas e adolescentes que ían aprendendo de placentas e paritorios coa vontade de axudar ás compañeiras e axudarse a si mesmas cando chegase o momento. Moitos bebés desaparecían, outros moitos eran entregados “voluntariamente”. Algunhas parellas se paseaban pola sala onde durmían os acabados de nacer e lle ofrecían unha boa propina á nai se entregaba ao seu pequeno.

O réxime de Franco criminalizou ás nais solteiras, fixo que se sentisen “pecadoras” e condicionounas para que entregasen os seus fillos a familias que os desexaban. Dábase por feito elas non poderían educalos e darlles unha oportunidade na vida. Canta merda! A ditadura foi especialmente cruel con nós, as mulleres e sobre o período sobrevoan inda demasiadas amnesias, silencios e esquecementos. Asomarse á xanela do pasado provoca ira, rabia, pena e moita, moita carraxe. Las desterradas hijas de Eva é unha desas xanelas que nos comunica co noso pasado.

MATRIARCAS DE GUADI GALEGO: UNHA POLÉMICA PARA REPENSARNOS

Isabel González Avión

Hai uns meses, unha das mellores cantoras do noso panorama musical sacou o seu segundo disco en solitario. “Lúas de outubro e agosto” é un fermoso traballo, como todos os que están tocados polo talento e a personalidade de Guadi Galego, froito do actual momento artístico e vital da autora. Está formado por 10 temas, dos cales sete son da autoría de Guadi e teñen en común o protagonismo da expresión intimista onde atopamos diálogos entre o eu e o ti. Os diálogos adoptan distintos tons. “Mergullei” e “Norte do norte” falan do encontro luminoso entre dúas persoas (“Agora somos eu e ti, gardamos toda aquela luz.” “Mirei ao norte do norte buscándote a ti. Non quero ser un descarte, senón a luz do candil”). “Sentir” é un canto de amor abraiado polo fillo que transforma o vivir. Tamén en “Pernoctei” atopamos a expresión amorosa por unha criatura. A peza está adicada a Lúa Awel, seguramente a mesma Lúa do primeiro traballo de aCadaCanto. A carón deles temos “Aromas de terra” que constitúe unha homenaxe ás mulleres que cantan canda a autora, “esas mulleres fortes, esas mulleres lindas que aman e son amadas”.

Porén, o tema máis notábel é “Matriarcas”. A autora subliña esta importancia facendo o primeiro vídeo do disco sobre el. A simplicidade do traballo visual agocha unha mensaxe moi clara por parte de Guadi Galego. A súa música e os seus versos son compartidos por unha pluralidade de mulleres. Nos agradecementos do disco destaca Guadi en amarelo sobre negro “A todas as mulleres que me gardan, que son tantas e tan distintas”. Dalgún xeito, o vídeo é a plasmación plástica desa gratitude. De feito, as mulleres que aparecen nel son de diferentes idades, procedencias e ocupacións. Hai nenas e maiores; hai arquitectas e mestras, hainas músicas; hainas que son nais e que non o son… O concepto remítenos ao vídeo que hai anos fixeran as Faltriqueiras para o tema “Corpiño xeitoso” no que participaran as mulleres das súas familias.

Non é a primeira vez que Guadi Galego expesa e fai visíbel a vindicación das mulleres nas letras das súas cancións. Por exemplo, o segundo corte do disco Espido é “Santa Muller” “sen rei nen rosario. Sinte a túa pel ese é o teu relicario. […] Escóitate a ti que es a razón”. Tamén amosa unha constante querencia pola colaboración con outras mulleres autoras e cantoras. Participou no proxecto colectivo Son delas e mantivo unha permanente relación con outras notables artistas. Foi quen de confluír con outra fortísma personalidade musical: Ugia Pedreira, nun proxecto claramente feminino como Nordestin@s. Como compositora hai que destacar en colaboración con Uxía “Pena Gabeira”, para o disco Danza das areas e “Amar a mares” para Espido; tamén para este disco, “Soñarei”, en colaboración con Ugia Pedreira e as adaptación de varios temas de Nordestin@s. En Benzón, o seu primeiro disco en solitario, interpreta temas de Uxía, Ugia Pedreira e de Rosa Bugallo. Neste sentido, non podemos deixar atrás a faceta de intérprete dos versos de Rosalía de Castro, tanto no proxecto Rosalía 21 coma no traballo de aCadaCanto A rosa de Adina.

“Matriarcas” tivo unha grande acollida ao tempo que provocou unha intensa polémica sobre a maternidade. Helena Miguélez Carballeira chama a atención sobre o que entende como unha exaltación das mulleres en tanto que nais, do seu papel de alimentadoras e coidadoras de crianzas, na imaxe que transmite o vídeo. Para esta pensadora a canción “malia inserir palabras tiradas do vocabulario da loita política («barricadas», «activismo», «resistencia»), o ambiente para se desenvolver como «matriarcas» fica xunguido ao do traballo doméstico e dos coidados”. “O modelo de maternidade galega conmemorado na canción acaba ofrecendo, con predisposición e de balde, a solución á cuadratura do círculo do patriarcado”.Estas palabras poden ter sentido se nos remitimos a algúns dos breves, e en moitos casos superficiais, comentarios das redes sociais, tamén a algúns medios de comunicación que falan de matriarcado galego dun xeito tan lixeiro como incongruente. Non queremos traer aquí (non é o motivo central desta reflexión) as referencias aos estudos antropolóxicos que negan rotundamente a existencia de tal matriarcado. A pesar do enorme protagonismo das mulleres na sociedade galega, sería unha impresionante falsidade negar a opresión que padeceron secularmente e seguimos a padecer na nosa sociedade. Mais non atopamos na letra de “Matriarcas” nin unha negación do patriarcado, nin unha exaltación da muller reducida ao papel de coidadora e alimentadora nun contexto doméstico. Son máis ben as proxeccións e os preconceptos sobre a maternidade as que converten o traballo de Guadi Galego nunha ou outra cousa.

En realidade, a canción é unha composición de tres estrofas nas que existe un pequeno avance argumental ou argumentativo. A primeira estrofa está inserida na crítica a unha concepción masculinista, androcéntrica, da historia. “Comezan as historias con homes encumados. / Rematan sempre todas con mulleres que os salvaron”. Chegadas aquí, é inevitábel referirnos ao poema “Camiñan descalzas polas rochas” de Ana Romaní. As mulleres “tecen tesouros de auga cada noite / contra a Historia. / Elas, que saben que o efémero permanece”. Segundo a poeta, a Historia, cunha grafía tan estática como a da letra h maiúscula, representa unha visión inmobilista, que crea e perpetúa un discurso onde o importante son os grandes feitos, os grandes homes, as grandes guerras. Mais as mulleres escribiron e escriben unha historia “líquida”, unha historia sen letras maiúsculas, mais esencial para que a humanidade saia adiante, e constrúen día a día a sociedade con acenos, con feitos e traballos cuxos resultados, na meirande parte dos casos, son efémeros ou invisíbeis.

Na segunda estrofa de “Matriarcas” emerxe esa figura, sitúase no discurso histórico. “E nós pouquiño a pouco ímonos situando, / construindo barricadas no país dos alalás.” Ben certo é que a continuación fai unha referencia que leva a Helena Miguélez a afirmar que se “celebra a imaxe da nai por natureza solícita e esmerada, á cal non lle están permitidos o erro ou un intre de desatención”. Nós non atopamos tal exaltación, senón máis ben un retrato vivencial da propia autora e de moitas outras mulleres, nais ou non, con vidas marcadas por múltiples esixencias que as obrigan a dar o 100% de si mesmas a cada momento. Este retrato constiúe unha nídia denuncia.

Na última estrofa aparece a referencia ás “matriarcas do país dun tal Breogán”. É evidente que non hai unha reivindicación dun pasado celta, nin unha homenaxe a Pondal. Ben ao contrario, o uso do adxectivo indefinido tal propón un distanciamento claro dun discurso histórico androcéntrico, da idea de Galiza como a nación formada polos descencentes dun “patriarca”. Esta pequena palabra “tal” representa un cuestionamento do carácter patriarcal do noso himno. Noutro contexto textual podería caber algunha dúbida, mais neste é demasiado transparente. Como ben din Laura Arjonilla e Ximena González no artigo publicado en contrapoder.info, unha obra artística admite diversas interpretacións. Non queremos negarlle a razón niso, aínda que nalgúns casos as interpretacións sexan demasiado forzadas. Coincidimos na análise que fan de “Matriarcas” cando sinalan que “a letra eríxenos ás mulleres en “brillantes activistas da vida cotiá. Esa vida cotiá que podemos intuir nunha lectura máis sosegada non é necesarimente a doméstica. A vida cotiá das mulleres galegas discorre en múltiples escenarios. Por que entender que só se centra na casa cando no video aparecen mulleres en moi diferentes actitudes? Que ollada nos fai situalas a todas no ámbito doméstico? Vida cotiá é aleitar unha crianza, mais tamén é asistir a unha asemblea de traballadoras”.

Tampouco temos dúbida de que o uso que fai Guadi Galego da palabra “Matriarcas” é literario e non antropolóxico ou político. O que si fica claro despois desta polémica é que a maternidade pode ser analizada desde diferentes ópticas e dá lugar a moitas e confrontadas opinións.

“Parir non é o destino da muller”, “Nós parimos. Nós decidimos” Estes son vellos lemas, postos de actualidade pola loita que os movementos feministas tiveron que afrontar para frear a abraiantemente reaccionaria lei que os sectores máis integristas da sociedade quixeron impoñer hai ben pouco. Son lemas que fan referencia á soberanía da muller sobre o seu propio corpo, non só no que atinxe á decisión de abortar, senón á decisión de parir e de cando e como facelo.

É unha verdade transparente que o poder das mulleres sobre os nosos propios corpos é algo que o patriarcado quixo e quere seguir anulando. Entre as máis fortes imposicións sobre as mulleres atópanse as que atinxen ao corpo (o impedimento do goce sexual, a mutilación xenital, os modelos estéticos que conducen á anorexia, a intervencións cirúrxicas perigosas e absurdas etc, etc.). Tamén o parto e a crianza están suxeitos a un poder masculino (a pesar da recente feminización da profesión médica) e minorizador das mulleres. Ben é certo que o momento do parto pode ser perigoso e mortal para a nai ou a criatura. O temor que isto provoca ten levado a unha medicalización dun feito en que a persoa que pare pasa de ser protagonista a ser “paciente”.

Despois dunha campaña xeralizada de rexeitamento ao aleitamento materno e imposición médica do aleitamento artificial (calquera atranco na lactancia era unha boa escusa para incrementar a clientela das multinacionais alimentarias) viñeron os movementos a prol de dar a teta. Hoxe xurden de novo as críticas por considerar que o fomento desta práctica constitúe un enésimo intento de reducir a muller á súa bioloxía, pechala na prisión da súa natureza.

Habería que reflexionar sobre ese concepto nefasto da natureza. As mulleres nin estamos máis perto nin máis lonxe da natureza cós homes, nin afastarnos da natureza e dependermos da mercadoría nos fai máis libres. A decisión sobre o aleitamento materno, artificial ou combinado debe ser tomada polas persoas implicadas na crianza do bebé e cada quen ten argumentos e circunstancias explicativas para a súa decisión.

As persoas que vivimos as dúas experiencias sabemos que é máis cómodo e dá moita máis liberdade e autonomía á nai (dos leites en po e as multinacionais da alimentación, dos microondas, cociñas de gas, eléctricas, dos quentabiberóns, etc, etc.) a lactancia materna. A artificial permite a separación entre a nai e o bebé por uns periodos dilatados de tempo e a implicación doutras persoas nun dos aspectos do coidado das criaturas. De todos xeitos, non esquezamos que hai moitas outras experiencias íntimas como arrolar, bañar, mimar, que poden ser protagonizadas por calquera persoa do entorno da criatura e que lle concederán igualmente o apego e a satisfacción que pode producir o aleitamento. O caso é que a crianza é moito máis que dar a teta.

O progreso técnico ten levado á humanidade a pensar que a natureza é unha tiranía contra a que loitar e que os seus procesos poden ser burlados con éxito con tal de termos o diñeiro que se precisa para custear tratamentos, intervencións, etc. Tampouco a maternidade deu fuxido desta mentalidade. Así, o capitalismo ofrécelle ás traballadoras máis brillantes das máis grandes compañías de Silicon Valley unha maternidade serodia como premio aos moitos anos de servizo. Xa non terán que ser todas elas as vestais (e eles os eunucos) do capitalismo… Así, todo se medicaliza: a infancia, a madurez, a vellez. Para cada momento hai fármacos e tratamentos que contrarrestan os procesos naturais. Pode que haxa quen vexa en todo isto liberdade. Pero habería que preguntarse se tamén se pode reivindicar a liberdade de brincarmos cando crianzas, criar ás nosas fillas e fillos cando as forzas físicas e psíquicas son abondosas ou gozar dunha sexualidade menos impetuosa ao chegar a certa idade.

Outro aspecto sobre o que tamén conviña reflexionar é sobre o feito de que, de igual modo que hai moitísmas persoas que non deciden dunha maneira consciente e libre sobre a súa maternidade ou paternidade, existen outras moitas que tampou son soberanas para decidir non selo. Moitas veces son as circunstancias da vida, as tiranías laborais as que se encargan de tomar esas decisións. Ben é verdade que aínda existe na sociedade a idea de que unha muller que non é nai non ten o peso, a madurez, que dá a vivencia da maternidade. Así mesmo, non desapareceu completamente a opinión de que unha vida sen fillas e fillos é unha existencia incompleta, sobre todo para as mulleres. Pero tamén pesa sobre algúns sectores a idea de que ser nai é un atraso e obriga ás mulleres a renunciar á súa dimensión pública e centrarse na súa vida privada. E xa vai chegando o tempo de deixar de minusvalorar o doméstico. Unha humanidade máis igualitaria e solidaria ten que poñer en valor o coidado das demais persoas e o traballo do fogar. Seguir a menosprezar esas ocupacións é seguir a perpetuar desigualdades e inxustizas.

Igualmente cómpre dignificar a maternidade e tamén a parternidade. Sería fermoso que o mariscador a flote, o optometrista, o patrón de baixura, o economista de xestoría, o profesor de percusión no Conservatorio Superior, o director de instituto, que cociñan cada día para as súas fillas, para os seus fillos, que fan a compra a cotío, que percorren centos de quilómetros en tren e deixan nel un cuarto do seu salario para poder bañar e deitar cada noite ás súas criaturas, que todos eses homes que coñecemos, que viven o seu rol de pais sacrificados e atentos ao noso carón, tivesen tamén o seu vídeo cheo de lirismo e puidesemos visibilizar unha realidade máis extensa do que aparenta, porque os iconos simbólicos desta sociedade seguen a ser inmensamente machistas.

Non queremos rematar sen apuntar unha idea máis a este debate. A minusvaloración, mesmo desprezo, pola maternidade na nosa sociedade está na base dunha realidade cada vez máis sangrante, a do maltrato das mulleres nais por parte dos seus fillos e fillas adolescentes. Esta realidade silenciosa é ben coñecida polas persoas que traballan na asistencia social, por educadoras e reeducadoras.

Que non nos demoren as adulacións, que non nos deslumbren os pseudo-recoñecementos, mais non deixemos de aprezar as creacións que dignifican a vivencia da maternidade e celebran os vínculos entre as mulleres.

Grazas Guadi polas Lúas de outubro e agosto e grazas tamén por esta (probabelmente involuntaria) polémica que nos brinda a ocasión para discutir e repensarnos.

Isabel González Avión

Marta Vázquez Abuín

(18 anos, estudante de 1º Filoloxía)

O pasado martes 17 de marzo, Andaina participou na Facultade de Xornalismo de Santiago de Compostela, no V Seminario “Xornalismo Social e Cooperación Internacional” que organizan a Asociación Galega de Reporteiros Solidarios (Agareso) e a ONG Asemblea de Cooperación pola Paz (ACPP). Na mesa, xunto á representante da revista, sentáronse un membro de Galicia Ano Cero, un de Galicia Confidencial e un de Praza Pública. Os catro abordaron, desde distintos puntos de vista, a importancia e a función do xornalismo social na actualidade.

A existencia de xornais e revistas na Galiza non é algo nin moito menos novidoso. Dende hai máis dun século existen múltiples publicacións que tiveron moita importancia na sociedade da época. Malia todo, os acontecementos fixeron que a maioría destas publicacións que se imprimían aquí e que falaban do noso, fosen desaparecendo. Se lle preguntase a meu pai que xornais le pola mañá, teño bastante claro que nunca me diría que Praza Pública ou Galiza Confidencial, e sospeito que tampouco coñece a Andaina ou a Galiza Ano Cero. Máis ben creo que me nomearía a todos aqueles nos que pensamos unhas liñas arriba. E non só meu pai, moitas das galegas e dos galegos confórmanse coa pouca e sesgada información dos medios sinalados que, ademais, acostuman escribir en castelán e que só lle dedican unha mínima parte das súas forzas a falar sobre o que acontece realmente na nosa realidade.

O martes pasado, por cousas do destino, atopei publicacións como esta na que agora escribo, que me ensinaron que non estaba mal enfadarme cando me sentía ofendida ou que ser muller implica loitar para rematar coas desigualdades. Pero non só coñecín e puiden aprender cousas dos responsables deses medios de comunicación, o martes atopeime cun fato de rapazas que estudan xornalismo. As asistentes eran case todas mulleres e isto resultoume bastante estraño, xa que despois son os homes os que ocupan os altos cargos da maioría —ou da totalidade?— dos medios de comunicación.

Eran mozas moi concienciadas e interesadas neste tipo de medios nos que atopamos persoas comprometidas que actúan civicamente e proceden de todos os ámbitos profesionais; que falan do que saben, do que lles gusta e do que queren que os demais coñezan. Porque inda hai xente que quere contar a verdade, que non ten pelos na lingua e que fai uso da liberdade de expresión pola que tanto se loitou e que actualmente nos intentan recortar. Poida que para ler unha noticia, un artigo ou ver unha entrevista comprometida e na nosa lingua teñamos que empregar un dispositivo electrónico, pero paga a pena se isto implica aproximarse ao que realmente acontece e non ao que nos queren impoñer.

Noelia Gómez Calvo

cartel dos II Premios á Comunicación Innovadora de Galicia

“A superwoman, a dama de ferro, a ambiciosa, a narcisista, a esixente, a nai”. Das mulleres é o corpo, dos homes, a mente. Delas é o fogar e deles, a remuneración. Delas, a dozura e o erotismo, deles, a seriedade. Delas, a maternidade e deles, o neno varón. Delas, as seccións de sociedade e nacional, deles, as de economía e política. Delas, a imaxe fermosa e nova, deles, a sabedoría.

As butacas están case baleiras ao igual que a mente de moitas e moitos dos presentes. Sentadas na mesa con cadanseu micro diante, Ana Belén Puñal, Elvira Altes e Sonia Torres explican o papel da muller nos medios de comunicación cunha ollada tintada de lila, é xoves 20 de novembro e estamos en Expourense. Neste recinto ten lugar o 2º Foro de Comunicación de Galicia, no cal durante toda a xornada se desenvolve un programa de conferencias sobre publicidade, autoemprego, o galego nos medios e os novos perfís e medios na rede. Na mesa de debate de igualdade de xénero nos medios, falan de que as mulleres gañamos batallas importantes no ámbito da participación, mais quédanos a representación. A expresión das relatoras dá que falar, visualizo as caras ao meu redor, irreais. Volvo prestar atención ás miñas heroínas. Vivimos nunha sociedade mediática na que, malia o progreso logrado nas últimas décadas, segue presente a discriminación da muller nos medios de comunicación. Véndennos a muller nova, fermosa e delgada. Transmítenos unha violencia simbólica que poucas persoas son capaces de detectar. Esta violencia simbólica fai que sexan atractivas as cadeas que nos atan. Observo no proxector o calendario de Pirelli do ABC, no cal saen mulleres espidas. Estremezo.

O androcentrismo e o sexismo son termos moi importantes que condicionan e fan posible esta violencia. O primeiro refírese ao punto de vista masculino. Penso na imaxe da muller como obxecto de pracer para o home. En canto ao segundo, potencia as actuais discriminacións entre os dous sexos. Dende a miña butaca cavilo sobre O segundo sexo de Simone de Beauvoir o que representa á perfección esta subordinación da muller que os meus oídos están a ouvir. Ana Belén afirma que o sexismo nos medios invisibiliza ás mulleres nos contidos e dá lugar á persistencia de estereotipos. Xírome cara atrás e observo a mirada de confusión e incredibilidade das miñas compañeiras e compañeiros de clase entre tanto pensar na cor lila.

Ocúltasenos na linguaxe. Sempre me preguntei por que se me dirixo a un colectivo de persoas, aínda que a maioría sexan mulleres, o fago coa terminación “os”. Elas amosan diversas razóns para que iso non suceda como que unha lingua é un ente vivo, e por iso evoluciona. Varias mans álzanse dende os asentos para preguntar sobre estas cuestións. Moitas delas non deberon existir. O papel da muller como fonte está invisibilizado. Mentres que nos diriximos aos homes no 91 % das veces, ás mulleres só o facemos o 9 %, di Elvira Altes. No proxector aparecen imaxes da figura feminina na publicidade. A muller, como consumidora e encargada do fogar. Voz en off do home, para anuncios vinculados á autoridade e dela, para transmitir tenrura e sensualidade. A muller como nai aparece no 13,5 %, mentres que o pai, no 3 %. A filla, no 3,5 % e o papel do fillo, no 7 %. A muller como consumidora, no 41 % e o home, no 22 %. Nos anuncios de coidados físicos ela aparece no 27 %, el, no 8 %. A representación feminina nos medios non se corresponde coa verdadeira participación das mulleres na sociedade. Non existe a figura destas nos espazos de prestixio. “A marxinación das mulleres é un desafío da liberdade de expresión”, di Elvira. Finalizada a intervención das protagonistas, dáse paso ao debate.

Dende a miña butaca observo inqueda como a maioría das e dos presentes non entenderon o que se explicara durante a charla. Un dos meus compañeiros afirma que “a muller vende máis na publicidade”. Outro refírese a elas dicindo que todo o que se falou aquí o farían elas, xa que el elixiría pola súa capacidade de traballo, non polo seu sexo. Só podo pensar que non entenderon ou non pensan o que están dicindo. Elas contestan moi tranquilas ás cuestións, mentres dende abaixo se observa unha postura á defensiva. Finalizado o debate, a maioría das e dos asistentes cualifica o acto de hembrista e ás autoras de “esaxeradas”. Dende a miña incredibilidade penso, conseguírono. Abriron un debate interno dentro do propio público e iso fixo que saíse á luz a postura de moitas das miñas compañeiras de clase que non coñecía.

 
Nos últimos quince anos a presenza feminina nos medios de comunicación en todo o mundo incrementouse en sete puntos, actualmente é do 24 %. Nas facultades e redaccións o número de mulleres supera considerablemente ao dos homes, mais os cargos directivos sempre están ocupados por homes. Minutos despois ten lugar a entrega da segunda edición dos Premios á Comunicación Innovadora de Galicia. Na mesa só hai homes. Os premiados só son homes. Durante toda a xornada do 2º Foro de Comunicación de Galicia en Expourense a mesa estivo ocupada por moitas mulleres e moitos homes, mais sempre divididos. A mesa estaba ocupada integramente por elas ou por eles. Non existiu a igualdade. Coa ollada violeta coa que observo o mundo aplaudo as palabras das mulleres e a súa capacidade de loita, análise e persistencia.

Noelia Gómez Calvo

MIGUÉLEZ CARBALLEIRA, H.: Galiza, um povo sentimental? Género, política e cultura no imaginário nacional galego, Santiago, Através editora, 2014, 287 pp.

Nanina Santos Castroviejo
Interesante a publicación deste estudo da profesora titular da materia de Estudos Hispánicos na Universidade de Bangor (Gales) e directora alí do Centro de Estudos Galegos. O traballo que comentamos proporciona abondosa materia para o debate —ese debate incesante— a respecto dos vimbios cos que se ten construído o imaxinario nacional galego.

A autora sitúase implicitamente no campo nacionalista e anticolonial e, de xeito explícito, na “crítica cultural galega feminista, independente e rupturista”. Sen que nós saibamos exactamente que é iso e que quere dicir a expresión. Si aporta algunhas explicacións sobre o aparello da crítica feminista e o uso dos estudos críticos culturais poscoloniais. En particular, no eido da representación e autoimaxe das culturas subalternas, sinalando como fontes usadas a reputados autores como E. Said e F. Fannon.

O fío do que tira Miguélez para explorar as relacións de xénero na construción da nación é o da metáfora do sentimental. A profesora percorre os vieiros comunmente aceptados polo nacionalismo na formación desa identidade nacional, pero faino sen cuestionar o molde ou partes do mesmo, inda que si entra á crítica do xenérico, dentro dese molde.

Un dos apartados importantes é o titulado “A fabricación do mito: Rosalía de Castro como metáfora da Galicia” onde se ocupa dos distintos acentos que se teñen posto nesa fabricación. Desde unha Rosalía máis sentimental e poetisa, a unha Rosalía máis belicosa contra as inxustizas cometidas contra os galegos en xeral e contra as galegas en particular. Unha muller útil tamén, no dicir dalgúns, para erguer un referente oposto ás galegas de moralidade laxa, en cuestión de sexo. Rosalía metáfora de Galicia e impoñente vaca sagrada. Intocable, como intocable é tamén Ricardo Carvalho Calero, en calidade de mestre, animador da consciencia nacional entre o seu alumnado e xestor da historia literaria nacionalista.

A aproximación da autora do estudo que estamos comentando a Carvalho Calero pretende ir ás orixes da crítica feminista galega. Problemática por ter nacido filla de tal pai, a quen as fillas non se atreveron, non viron, ou non quixeron percibir o “manifesto sexismo dos textos de Carvalho Calero” (p. 174). Trátase dun bloqueo ideolóxico das discípulas pola sempre espiñenta intersección entre xénero e nación?, preguntase H. Miguélez. Interrogante ao que habería que engadir a igualmente espiñenta relación entre mestre e discípulas.

Para estas autoras feministas encetarem un diálogo crítico com os seus mentores significava saírem do seu protetorado e, por consequência, ficarem expostas ao ataque, ao ridículo ou ao ostracismo, nao só por serem filhas ingratas, mas também por atraiçoarem simbolicamente a naçao. Foi, no entanto, situando-se nas margens da tutelagem nacional-patriarcal que discípulas díscolas, como Queizan, conseguiram formular críticas frontais aos pais simbólicos da naçao, mesmo que isso tenha significado serem banidas, até hoxe, das diversas liturgias de reconhecemento nacional (p. 179).

A profesora avoga por unha revisión feminista do corpus crítico a respecto de Carvalho. Sobre todo porque se ten presentado como: “uma autoridade incontestável, como uma figura paterna coletiva ou como un herói nacional” (p. 166). O ferrolán confórmase na tradición patriarcal/nacional dos estudos literarios galegos, como crítico e como autor da Historia da literatura galega contemporánea, na que, se cadra, o que máis enfada á autora do ensaio comentado, é o problema “do corpo de Rosalía”. Achegándose a padróns e gardas do momento, sinala Miguélez o interese de proxectos como a lectura feminista dos textos de Ferrín ou o dos proxectos creativos da poeta Lupe Gómez e da tradutora María Reimóndez.

Do repaso por diversos autores que contribuíron a ese imaxinario sentimental como equivalente de feminino, feble, degradado, ou doutros autores ou movementos na procura dunha nación forte, política, guerreira, a rebusca sempre chega aos celtas na procura da orixe nesa idolatría da tribo ou a obsesión das orixes que dicía Marc Bloch na súa Introducción a la Historia.[1]

O carácter dun pobo rudo, guerreiro e forte ou doce e sentimental, que máis ten! Quedaría explicado o presente se fosen aguerridos os nosos tataratatadevanceiros ou fosen nenazas? E… Por que reivindicar unicamente aos celtas? Acaso non somos —mesmo nome e lingua— fortemente herdeiros dos romanos imperiais? Non nos deixaron pegadas os xermánicos suevos? Por non falar doutras mesturas innegablemente presentes: xudeus, árabes, mesetarios ibéricos e un longo etcétera. Temos que ignoralos? Eran eles fortes e aguerridos ou eran uns sentimentais? E… por que non dicir algo das mulleres do noroeste de Iberia segundo nolas retrata Estrabón na súa Xeografía?[2] O grego afirma que as nosas devanceiras eran aguerridas nas batallas e que mesmo chegaban a matar os seus fillos para llos tirar aos invasores.[3]

A Helena Miguélez non lle gusta que se teña identificado Galicia co sentimental e o que iso trae aparellado. Ela cre que de aí derivan algúns dos problemas culturais e sociais, políticos e feministas que este país ten. Sen embargo, e sen desbotar algunhas das súas interesantes reflexións e propostas,  resúltame curioso que non haxa ningún cuestionamento do molde. Que idea de nación? E de colonia? Disto nada di e dificulta, non pouco, entender nunha medida precisa análises e críticas. A xa amentada idolatría da tribo, da que non se desmarca e que, polo tanto, haberá que entender que forma dalgún xeito parte dela. A idea de identidade. Tampouco é menor a cuestión. Que é a identidade nacional galega ou a identidade galega? Quen a definiu e cando? Como decidimos isto? É talvez, un dogma?

Pretender construír a identidade dun pobo expulsando dese pobo —e desa identidade— todo o que non se acomoda ao que os axentes reguladores —fosen estes individuais ou colectivos, pertenzan ao pasado ou continúen no presente— quixeron que fose esa identidade é como matar parte da flora e da fauna. A perda de riqueza é maiúscula.

Pode que isto sexan vacas sagradas do nacionalismo galego, pero un estudo crítico e rigoroso, —sen citar sequera o de “independente e rupturista”—, debería abordarse no aparello metodolóxico e non dálo por feito ou pasar por riba del, como se tal cousa. As vacas sagradas, os intocables ou os dogmas, poden ser síntoma disto ou daquilo (temores, falta de rigor, febleza metodolóxica, intereses ideolóxicos…), pero cadran mal co rigor analítico e coa crítica “independente e rupturista”.

Na formación dese imaxinario que a autora analiza, téñense desbotado (esquecido, desconsiderado) experiencias de loita fortes (masculinos? femininos?) en defensa da terra, do pan, do mar, das liberdades, dos dereitos… Talvez porque non tiveron o visto e prace dos nacionalistas. Tamén se borraron ou minimizaron logros e obras en variadísimos eidos. A procura das respostas a isto son máis que útiles para explorar as tradicións, feitos e discursos. As obras que se reivindicaron e as que se repudiaron. Quen e por que? Tamén desde o punto de vista do xénero, deixando desde logo orfa á nación de vetas particularmente feraces e ricas que terían dado, seguro, identidades máis abertas, máis permeables, menos recortadas e inválidas e sobre todo, máis preto da realidade, do que este país foi e é.

Polo demais, é útil lembrar tamén, e lembrarlle a Helena Miguélez, as críticas feministas á construción xenérica da nación desde o feminismo organizado a partir de 1977. Non só as posicións dalgúns dos pais da nación, senón tamén do nacionalismo do postfranquismo como pode rastresarxe en ponencias e mesas redondas, xornadas feministas, sindicais ou culturais, escritos en Andaina ou noutras publicacións.[4] Non foron feitas principalmente no ámbito académico nin literario, pero si desde o coñecemento e desde o activismo feminista. E teñen contribuído poderosa e innegablemente á loita contra o machismo e a crear conciencia feminista. Tamén no mundo nacionalista, que, por certo, non tivo empacho de cualificalas, durante bastante tempo, de españolistas, antinacionalistas e burguesas…, porque consideraban que introducían unha cuña importante de conflito “no interior da nación” e, desde logo, nas súas propias filas.[5]

Benvido sexa o traballo. É un ensaio útil porque avanza cousas importantes. O papel xogado na construción dese imaxinario pola literatura e pola crítica literaria. Os creadores do canon e os gardiáns do mesmo, os medos á transgresión e os difíciles, ás veces, camiños da crítica que mereza tal nome e sobre todo por facer explícitas que enerxías teñen espertado para a resistencia cultural, feminista e/ou política. Tamén, o que atinxe aos valores e como os consideramos: é o sentimental feminino? E a nación, non se ten usado como metáfora da nai? Velaí un debate no que o feminismo dos primeiros anos oitenta, investiu reflexións, escritos e controversias.

A profesora Miguélez resulta máis interesante canto máis reflexiva, así as ambivalencias e as rúas de dirección dupla dalgúns dos tropos que analiza ou currículo oculto en relación á muller no constructo da nación.

Como o debate é incesante, aportacións como esta, por máis que enfaden a sectores afectados polas críticas da autora, axudan a seguir pensando, a avanzar nas análises e a seguir construíndo esta nación, ou este país, ou esta Galiza máis rica e plural e cunha identidade menos ríxida e forte, e moito máis dinámica.

[1] BLOCH, M.: Introducción a la Historia, Madrid, FCE, Breviarios, 1988.

[2] Estrabón, xeógrafo e historiador grego nacido no reino do Ponto nos primeiros anos 60 a. C. e morto a comezos dos anos 20 d. C. O terceiro volume da súa Xeografía dedícallo a Iberia, onde el nunca estivo. Para documentarse usou outras fontes, sobre todo os escritos de Posidonio. A súa xeografía é humana: xentes e países, historia e mitos.

[3] É interesante a conferencia de BERMEJO, J. C.: “El mito del amazonismo”, no ciclo “A muller en Galiza”, organizado polo Ateneo da Coruña en abril de 1986, así como o coloquio posterior para interpretar acaidamente as noticias de Estrabón, que fala desde a cultura grega e os parámetros dela e ten dificultades de entender e interpretar o distinto e diferente a eles, a quen chama “bárbaros”.

[4] Por citar algún exemplo, nas “Xornadas Feministas Galegas” que se celebraron no Teatro García Barbón de Vigo, entre os días 1 e 4 de novembro de 1984, unha das mesas estrela era a titulada “Mulleres en Galicia”, coa presenza de María Xosé Queizán, Ramona Barrio e Encarna Otero. Deuse un debate forte sobre o matriarcado, patriarcado con igualdade de dereitos, a existencia de división sexual do traballo no interior da nación e o debate sobre os lugares comúns e tópicos sobre “a muller galega”; BARRIO, R. e N. SANTOS: “Controversias sobre a muller galega (trazos patriarcais do pensamento galeguista)”, nas IV Xornadas Agrarias Galegas, A Muller na Agricultura, celebradas en octubro de 1986 en Ourense e recollidas nos Cuadernos da área de Ciencias Agrarias, núm. 7, Publicacións do Seminario de Estudos Galegos, 1988; Andaina: Revista Galega de Pensamento Feminista, publicación periódica que ve a luz en xaneiro de 1983 e que segue publicándose na actualidade con diversidade de artigos relativos a este e outros temas.

[5] Poden rastrexarse artigos no semanario A Nosa Terra de recoñecidos persoeiros da ANPG, UPG e BNG ou posicións oficiais en congresos ou dos seus órganos dirixentes entre os anos 1979 e 1986.

Nanina Santos Castroviejo

Dirixido e producido por Leslee Udwin: INDIA’S DAUGHTER.

Música: Krsna Solo

58 minutos, Reino Unido, 2015. Linguas dispoñibles: Inglés e hindi

Iria Vázquez

India’s Daughter[1] ―Filla da India― é o documental da directora británica Leslee Udwin (produtora do filme Oriente é Oriente), centrado na malleira e brutal violación en grupo, que rematou coa morte da estudante de medicina Jyioti Singh, en Delhi, no mes de decembro de 2012. Dous anos despois, o 8 de marzo de 2015, o documental estaba listo para ser retransmitido internacionalmente, pero uns días antes, o Goberno da India anunciou a súa prohibición, chegando mesmo a bloquealo en Youtube. As razóns alegadas teñen que ver coa controvertida entrevista realizada a un dos violadores, Mukesh Singh, actualmente no corredor da morte. O Goberno considera que esta entrevista pode repercutir na seguridade do país, provocando algún tipo de revolta social, ou que pode xerar un aumento das violacións. Mesmo membros do Goberno chegaron a confirmar que detrás do documental existe unha clara conspiración internacional contra a India. Pero, por que o Goberno da India non quere que vexamos este documental?

Analizando Indian’s Daughter, observamos a tendencia común en países subdesenvolvidos cun rápido crecemento económico: unha marcada división da sociedade tanto a nivel socio-económico como cultural e educativo. De feito, Jyioti Singh era a clara representación desta división. Muller, nun país con tradición de non celebrar os nacementos das fillas, só os dos fillos, que lle pediu ao seu pai gastar os aforros que xuntara para a súa voda na súa educación. E a familia, de procedencia humilde, aceptou.

No mesmo documento, vemos as declaracións do detido, Mukesh Singh, procedente dos slums de Delhi, quen admite que se Jyioti non se tivese resistido non tería pasado o que pasou. Afirma que non é normal que unha muller nova ande pola rúa cun amigo despois das seis e media da tarde. Pero estas declaracións non son tan turbadoras como as vertidas polo avogado defensor, A. P. Singh, quen afirma que se a súa filla, ou calquera muller da súa familia, mantivese relacións prematrimoniais, el mesmo a levaría á aldea e, enfronte de toda a familia, lle prendería lume. Así, claro e alto, mirando a cámara.

E chegado este punto observamos que a diferenza educativa ou cultural non é suficiente para entender a idiosincrasia dun país que conforma a maior democracia do mundo, con mulleres ocupando cargos políticos e con poder social, pero cunha misoxinia intrínseca que marca o día a día de moitas persoas.

Talvez o Goberno da India non quere que vexamos o que pasou tras a morte de Jyoti Singh. As prazas cheas de mulleres e homes, estudantes a maioría, que de Bombai a Delhi, tomaron as rúas, protestando polo pouco que o Goberno fai para evitar as violacións. Porque non hai facilidade para denunciar, pola estigmatización e pola culpabilización da vítima (soa familiar). E a resposta policial foi extrema. Porras de madeira, tanques de auga e gases lacrimóxenos.

Pero antes da censura, houbo voces que desde a India, reaccionaban perante o traballo de Leslee Urwin. A xornalista Kavita Krishna escribía para o diario indio Daylio un artigo titulado “Nirbhaya[2] film: Queremos solidariedade, non unha misión civilizadora”. Esta autora alude á falta dunha representación da loita feminista na India e dos movementos sociais en contra das violacións dentro do mesmo país no documental. Refírese a como India’s Daughter ten unha perspectiva occidental que amosa o problema como case exclusivo da sociedade india. “Reflicte a India como un lugar de ignorancia e brutalidade contra as mulleres, que inspira pena e conmoción, pero que insta tamén a unha chamada de atención por parte do mundo civilizado”, di a xornalista. Mesmo o título do documental é controvertido. As mulleres indias mostradas como fillas, as fillas dun Goberno ou un país que as ten que protexer, e non como mulleres autónomas e cunha identidade propia.

O diario americano The Atlantic publicaba o 15 de marzo a opinión da autora de Delhi, Tanvi Misra, “Eu non son filla da India”. A autora describe o impacto e a revulsión que sentiu vendo o documental e critica a censura por parte do Goberno indio. Pero hai un interesante apunte ao salientar a bidimensionalidade deste documental e o retrato nesgado de Jyoiti Singh, como unha muller modelo. “O filme presenta a Jyoiti como un símbolo abstracto” escribe Tanvi Misra, “está dividida no imaxinario do seu país”. Por unha parte, as declaracións do acusado e dos seus avogados, criticando o feito que andase a certas horas pola rúa, en compañía dun home que non era nin seu pai nin seu marido. Por outra, Jyoiti a estudante modelo, traballadora e filla exemplar. Pero tal e como explica Tanvi Misra: “Sen negar que todo isto sobre Jyoiti sexa verdade, non ten que ser verdade para que o crime perpetrado sexa igual de atroz”.

A obxectividade é tramposa. Leslee Urwin achegouse dun modo demasiado íntimo á familia da vítima e deixouse levar pola brutalidade das palabras do condenado. É difícil tratar un tema tan complexo en sesenta minutos.

Pero, independentemente das críticas que se lle poidan facer a India’s Daughter, xustificar a censura baseándose nos posibles efectos que o documental pode ter na sociedade ou indicando que a directora non tiña a documentación requirida para facer entrevistas no cárcere, amosan a debilidade dun Goberno que non quere afrontar certos problemas. É precisamente esta censura, o medo ao que poida pasar, o que axuda a perpetuar a violación como tema tabú, impronunciable e infalable, un estigma, facendo máis dano que o que calquera filme poda facer.

[1]     India’s Daughter está dispoñible en inglés en Youtube.

[2]     Nirbhaya é o nome que se lle deu a Jyoiti Singh para respectar a súa identidade. Nirbhaya significa ‘sen medo’.

Iria Vázquez

Naceu en Moscova en xaneiro de 1850 e foi a segunda dos tres fillos do matrimonio formado por Elizabeta Shubert e o xeneral Vasili Korvin-Krukovki, ambos membros da nobreza rusa. Os tres irmáns recibiron unha esmerada educación, nun ambiente estrito e refinado. Cando a maior, Aniouta, tiña 19 anos escribiu unha novela e envioulla en segredo a Dostoievski, quen rapidamente aceptou publicala e non descansou até coñecer a autora e a súa familia. Nun primeiro momento, o indignado pai de Sofia montou en cólera, pois consideraba unha vergoña que a súa filla mantivese correspondencia cun descoñecido e aceptase 300 rublos en pago polo texto.

Sofia, seis anos menor que Aniouta, comezou a estudar matemáticas cando tan só tiña 8 anos. Fíxoo sen axuda de ninguén, observando as fórmulas matemáticas dos cursos de Ostrogadski sobre cálculo integral e diferencial, cos que empapelaran provisionalmente a súa habitación. Vendo as capacidades da nena e tendo presente que as mulleres non eran admitidas na universidade, o seu pai decidiu contratar os servizos de Strannolioubski, un célebre profesor de matemáticas, para que lle dese clases particulares.

Cando a nosa protagonista cumpriu 18 anos, arranxou un matrimonio de conveniencia cun estudante de paleontoloxía chamado Vladimir O. Kovalevski. Ela e as súas amigas entenderon que esta era a única forma de obter o pasaporte que lles permitiría viaxar a Europa para formarse, o que en Rusia era imposible. A voda celebrouse o 27 de setembro de 1868. O novo matrimonio instalouse en Heidelberg, onde Sofia logrou estudar dous semestres na universidade, inda que non de maneira oficial, pois a asistencia ás clases estaba reservada para os homes.

Entre 1870 e 1874, a moza conseguiu que Karl Weierstrass, a máxima autoridade do momento en análise matemática, se interesase polo seu traballo e mesmo lle impartise clases particulares. Na primeira visita que Sofia lle fixo ao coñecido matemático, Weierstrass non disimulou o seu desinterese e procurou librarse dela sen perder tempo. Entregoulle unha serie de problemas que, segundo soubo Sofía despois, reservaba para os alumnos máis adiantados e pediulle que regresase cando os resolvese. Segura dos seus desexos e vocación, Sofía estivo unha semana traballando sen descanso até que logrou resolvelos. Ao recibilos, Weierstrass, gratamente sorprendido pola orixinalidade e a calidade das súas respostas, aceptou traballar con ela.

En 1874, a nosa protagonista completou tres teses sobre ecuacións en diferenciais parciais, integrais abelianas e os aneis de Saturno. Parte dos seus estudos foron publicados co título de Teorema de Cauchy-Kovalevski, en 1875. A pesar das súas impresionantes cualificacións e das cartas de recomendación que amparaban a súa valía, non logrou un posto académico en Europa e, desalentada, regresou a Rusia.

Tras a morte do seu marido en 1883, trasladouse coa filla de ambos a Estocolmo, onde obtivo unha cátedra na universidade (1884), converténdose na primeira muller do mundo que lograba o título de profesora nesta ciencia. Un recoñecemento que lle ocasionou moitas críticas, incluídas as do dramaturgo August Strindberg, que non dubidou en afirmar que a docencia das matemáticas debería estar reservada para o sexo masculino.

En 1888, a Academia das Ciencias de París, concedeulle o prestixioso Prix Bordin e no ano seguinte foi a Real Academia das Ciencias de Suíza a que premiou e recoñeceu publicamente a importancia dos seus estudos e descubertas. A comunidade científica da época, pouco acostumada ás achegas das mulleres, inspeccionou con minuciosidade cada paso que deu a nosa matemática, algúns dos seus colegas empregáronse en procurar con enfermizo fervor, posibles erros nos seus razoamentos.

Sofía Kovalevskaja foi a primeira muller que participou no consello editorial da prestixiosa revista Acta Mathematica, o que a obrigou a manter correspondencia con algúns dos principais intelectuais da súa época. Coñeceu e tratou a Alfred Nobel. Esta digna descendente de Hipatia de Alexandría, morreu prematuramente cando tiña 41 anos, non sen antes ingresar na Academia das Ciencias de San Petersburgo.

Para saber máis:

Kovalevskaja, Sofía: Memorias de juventud, Barcelona, Editorial Herder, 1997.

Levi-Montalcini, Rita: Le tue antenate. Donne pioniere nella società e nella scienza dall´antichità ai giorni nostri, Roma, Gallucci Editore, 2009.

Mataix, Susana: Matemática es nombre de mujer, Barcelona, Rubes editorial, 2005.

Munro, Alice: Demasiada felicidad, Barcelona, Debolsillo, 2010.

Ben seguro que xa coñecedes este estupendo traballo das feministas do Consello da Cultura: http://consellodacultura.gal/fondos_documentais/hemeroteca_feminista_galega/

Un proxecto que agardamos, polo ben e para uso e goce de todas, que se complete e se poña ao dispor do público no menor tempo posible.

Concordamos plenamente coa organización da hemeroteca feminista cando afirma que se trata dun “proxecto conxunto que ten como obxectivo facer pública unha documentación básica de grande utilidade para a investigación e para as persoas interesadas nos feminismos e/ou na historia recente de Galicia. Trátase de pór en acceso aberto, de xeito progresivo, as publicacións feministas galegas, coa reprodución de todos os números e cunha indexación completa e moi detallada dos seus contidos e persoas que interviñeron nelas”.

O martes día 2 de decembro participamos na xornada de presentación e se escribimos con tanto retraso sobre o acto no
que tamén estiveron Helena González Fernández e Mariam Mariño Costales, coordinadoras da hemeroteca, Sabela Mouriz, promotora de´A Saia e María Xosé Queizán, directora da Festa da Palabra Silenciada, é porque dubidabamos en facer público o noso malestar polo trato recibido nos programas de presentación de tan importante documento histórico.

Ás palabras do díptico nos remitimos: “Nesta xornada Xénero e Documentación III preséntase unha primeira entrega da citada hemeroteca poñendo a disposición do público a colección completa de A Saia (1982-1983), a primeira época da revista Andaina e os oito primeiros números da Festa da Palabra Silenciada (1983-1991)”.

É susceptibilidade nosa que non nos guste que A Saia —unha publicación da que só se chegaron a editar dous números— vaia acompañada das correspondentes datas, a Festa, das datas e do engadido “os oito primeiros números”, e que no caso de Andaina non se fagan explícitas nin datas nin exemplares? Quizais si.

De momento, tendes ao voso dispor os 24 números e os 3 especiais que compoñen a primeira época de Andaina. Son os que se corresponden aos anos comprendidos entre 1983 e 1991. Non nos presta andar por aí erguendo determinadas bandeiras, pero menos nos presta inda que neste terreo no que nos movemos ás persoas preocupadas pola sensibilidade feminista se deixe de lado de maneira descoidada a linguaxe, recoñecida e poderosa arma.

E despois queixamonos de como se escribe a historia!!

Pitusa Arias

Sabía da Chanfaina’Lab, da confluencia de talentos do audiovisual galego en San Sadurniño onde puidemos atopar pezas como Cruz Piñón, de Xisela Franco, na que, en paralelo, discorre a vida dunha veciña da localidade. Dun lado, o rutineiro e esgotador traballo no agro e do outro, a creatividade. Dun lado, unha muller de mandilón e carretilla que fala cos porcos. Do outro, a mesma muller, luminosa, que pinta.

O que non sabía era que un numeroso grupo de mulleres deste concello participaron como protagonistas noutra experiencia que, como a anterior, fíxolles ver unha imaxe descoñecida delas mesmas.

Pregunto: como é posible que unha persoa de entre 70 e 88 anos de idade, nunca sacase unha foto? Repito. Como cabe na cabeza de ninguén que durante o século xx, unha muller nunca tivese na man unha cámara de fotos para tirar dela unha imaxe. Mesmo unha íntima e familiar? Insisto. Como pode ser que unha muller adulta só fose obxectivo pasivo dunha cámara, pero nunca apertase o botón?

O fotógrafo Gabriel Tizón dirixiu o obradoiro de 300 horas, auspiciado polo departamento municipal de Igualdade, que reuniu en San Sadurniño a 23 mulleres, para aprenderlles a fotografar. O resultado desa experiencia inaugurouse a véspera do 8 de marzo de 2015, na galería da Casa do Concello.

Deixando a un lado o resultado, as fotos mesmas, quedei co que dixeron, porque eu non son das que din unha imaxe vale máis que mil palabras, senón das que defenden que mil imaxes non sempre valen máis que unha palabra.

Quedei, insisto, coas palabras que pronunciaron as protagonistas, Erundina, Isabel, Otilia, Marina… unha vez finalizada a experiencia:

«Teño 72 anos e nunca unha foto fixera…».

«A foto para min é unha cousa bonita. Non sabía utilizar unha máquina».

«Teño 80 anos e fíxate, que nunca unha foto fixera. E saqueille unha ao río onde me bañei de nena, e boh!… saíume!».

«Agora gústame facerlle fotos a cousas que parece que non teñen importancia e si que a teñen».

«Agora que empecei estou moi ilusionada en, polo menos, comprar unha máquina e empezar a facer fotos, porque me encanta».

«Se as fago eu, mellor, a experiencia será máis bonita».

«Disfrútoas porque vou paseando e penso que vou saír adiante. Vou pedirlle aos Reis unha máquina».

«A fotografía para min foi un descubrimento que nunca pensei que me ía dar tanta satisfacción e tanta alegría, porque nunca unha cámara collera na man. A máis bonita, a que lle fixen ao meu home diante da casa, que pensei… pero isto, fíxeno eu? Paréceme imposible. Quero facer moitas máis, pero quero facelas eu. Deume alegría, satisfacción, benestar… E meu fillo vaime regalar unha cámara. Xa me está tardando. Grazas ás persoas que nos souberon poñer neste camiño».

Pódese ver o audiovisual, con estas manifestacións e fotos marabillosas, na páxina web municipal poñendo, como non, o título da experiencia «Miradas novas».

Mulleres de ferro. Un filme de orgullos

Raquel Castro

Chegou no mes de maio aos nosos cines unha película británica do ano 2014. Trátase dunha comedia dramática que nos conta os feitos reais acontecidos alá polo ano 1984 no Reino Unido, cando os mineiros de Gales se puxeron en folga e un grupo de gais e lesbianas saíu na súa axuda. Pride, dirixida por Matthew Warchus, amósanos unha sociedade que semella non ter cambiado logo de trinta anos xa. Unha sociedade, aquela e a de hoxe, onde o orgullo do propio fainos rexeitar o alleo.

Se buscades na rede podedes atopar a ficha técnica do filme, as datas históricas nas que ocorreron os feitos, os premios que levou. Non quero repetirme, só quero falar aquí da dicotomía entre dous tipos de mulleres que aparecen retratadas na cinta. Temos, por unha banda, á auténtica e máis famosa muller de ferro de todos os tempos, Margaret Thatcher, que someteu os mineiros a esixencias que ían máis alá do que calquera puidese soportar. Apertoulles ben as caravillas e os sindicatos declaráronse en folga. Os mineiros eran orgullosos, non ían ceder. A dama de ferro era orgullosa, non ía ceder. As condicións, que xa non eran boas tendo traballo, fixéronse insufribles naquelas viliñas mineiras de Gales, onde os únicos cartos que entraban nas casas viñan da mina. É, entón, cando entran en xogo aqueles que levan a palabra orgullo como emblema do seu ser. O colectivo Lesbians and Gays Support the Miners, LGSM, decide facerse cargo daquelas familias recadando cartos para que poidan sobrevivir mentres a folga dure.

Imaxinen a escena do colectivo londinense chegando a unha vila de Gales! Os orgullosos, que tamén o eran, mineiros non podían permitir que aquela xentalla se fixese cargo da subsistencia dos seus fogares. O orgullo, unha vez máis, non podía permitilo. Chegados a este punto do conflito só a aparición das verdadeiras mulleres de ferro vai facer que na pequena vila se impoña o bo xuízo. As mulleres dos mineiros, que administraban coma verdadeiras economistas os poucos víveres que tiñan, fixéronlles ver aos seus maridos, mineiros fortes e rexos, que só deixando atrás os prexuízos ían conseguir facer valer os seus dereitos. E foron elas, as verdadeiras damas de ferro, as que conseguiron gañar a loita sumando a xenerosidade de gais e lesbianas co respecto dos rudos mineiros. Estas mulleres de ferro, con luvas de la,  conseguiron darnos unha lección de solidariedade unindo orgullos.

Estas son as mulleres que sen saír nos medios de comunicación ―porque a folga foi de mineiros― e sen saír da sombra dos seus maridos, lograron o que veñen logrando dende hai séculos: sacar o mundo adiante. Mulleres que deberían sentirse orgullosas de seu e do seu, se entendemos a palabra orgullo coa segunda acepción que ten o dicionario: «satisfacción por algo propio que se considera digno de mérito» e non coa primeira «fachenda, soberbia, por considerarse superior».

Mónica Arzúa Domínguez*

O seguinte relato narra a historia de Rosario, ou Charo, como era coñecida de nova a nosa protagonista. Nada en 1931 na aldea do Rosal, foi a segunda de dez irmáns e viviu a súa infancia en plena Guerra Civil española. Tocoulle crecer nos anos máis duros da posguerra. A pesar de toda unha vida de por medio, Charo lembra con total claridade as imaxes daqueles tempos, recordos dispersos que se fixaron na súa memoria para non esquecer nunca os horrores da contenda.

A súa primeira lembranza da guerra trasládaa xunto a súa nai, que cortaba herba ao redor das colmeas:

Estaba alí e picoume unha abella nun pé, porque andabamos descalzas, claro, naquel tempo non había calzado [ri]. Empecei a chorar e dixo a mamá: «báixame pra baixo, pra alí pro carreiro que aquí hai abellas». Eu baixei e senteime alí, naquel carreiriño, estaba a chorar, agarraba no pé […], coa mesma miro vir tres homes, a correr, e dime un: «non chores neniña, non chores, que veñen aí uns homes que nos queren matar», e fuxiron pro monte.

Aquela asustada nena quedou alí, pero non viu pasar a ninguén e só cando súa nai apareceu soubo o que ocorría.

Nunha época de verdadeira escaseza de alimentos, Charo lembra con claridade como os soldados ían comer ás diferentes casas das aldeas:

A mamá […], un día á noite, empezou a fritir carioca, acórdome ben o que era, carioca […], papá cocera unha fornada de pan […] e tiñan alí un coto de pan enriba da mesa e unha fonte grande de cariocas, e nós comeramos o caldo só pra ir pra cama…, non tiñamos outra cousa…, un prato de caldo e a durmir…, e nós queriamos comer desas carioquiñas, eu dicía: «deste peixe, nós queremos comer peixe deste», e miña nai, «non filliña, non, que isto non é pra vós, é pros soldados que van vir cear».

Ela e seus irmáns esperaban ansiosos á chegada dos soldados, pero seus pais, intentando protexelos da crúa realidade, leváronos para cama cando chegaron.

Eu era unha curiosa, eu quería miralos… [ri], claro, era a máis vella, os outros eran pequenos […], cerráronnos as portas… e collín, abrín a porta…, cando estaban xa a cear, sentados todos na mesa…, sete ou oito eran…, e tiñan aqueles fusís fincados así todos naquela parede da casa… e eu saín, asomei, e un miroume e díxome: «oes?, muciña, ola, anda ven aquí!», e logo papá dixo: «non, non, é mellor que non, ide pra camiña».

Chegada aquí lémbrase dese pai, que ía matar porcos polas casas e que tivo que deixar moitas veces o seu traballo sen rematar, por medo:

Andaban por alí, en busca de se podían trincalos, porque… el era de dereitas, claro, a el tíñanlle mala idea […] el non se metía en nada, pero […] tiraba pra dereita…, que tiña que ver, non? Cada un ten a súa idea…, pois, claro, tíñanlle mala lei… é así!

Recorda como ela e seus irmáns escoitaban os fusilamentos, que parecían baterías de fogos:

Nós diciámoslle: «mamá!, que é iso?, son fogos?», e ela dicía: «non, muciños, non, están a matar os soldados, alá na Pasaxe, están a matalos pra enterralos».

Charo recorda ver os camións cheos de mozos que marchaban desde A Guarda para loitar na guerra:

Ían a cantar, ían todos. «Vamos a la guerra, vamos…» […]. Acórdome eu á tía Matilde e máis á tía Pepita e aquelas outras, que dicían: «Ai, meu filliño! Adeus! Adeus!» […], e choraban, claro, virían ou non virían!

Xa en plena ditadura franquista, lembra a represión que viviron os republicanos:

Acórdome que unha vez andabamos a pasear e veu un home que dicía: «recollerse todo o mundo que vén aí non sei quen, recollerse todo o mundo. Cada un para a súa casa». E claro, o que máis e o que menos fuxiu para casa co medo […]. De alí a uns cantos días, démonos conta, viñan buscar a Rufina, a nai da Chela, porque era republicana. Ela tiña o home en Bos Aires e naquel tempo non se podía escribir, mandar cartas si, pero contando cousas da familia…, ela era como unha espía, escribía nos selos por detrás, pegábaos as cartas e logo botáballe un líquido[…] e claro eles desconfiaban […]. Miráronlle a carta, viñeron e detivérona. Levárona, rapárona ao cero, déronlle aceite de rícino que case morre a muller…

Charo logrou superar tódalas penurias da posguerra, casou e tivo tres fillos polos que loitou incansablemente coa intención de ofrecerlles un futuro mellor que o presente que a ela lle tocara vivir.

*             Mónica é neta de Charo.

Áurea Sánchez*

Na Agrupación de Mulleres Xornalistas de Santiago (AMX) cremos que a mellor maneira de contribuír á igualdade de xénero, é premiando traballos que sexan exemplares, nos que a sociedade se vexa reflectida e onde a profesión xornalística poida tomar nota de como se deben enfocar os temas referidos á igualdade de oportunidades  de mulleres e homes. Por iso creamos a Mención Xornalística pola Igualdade de Xénero, que imos outorgar, cadrando co 8 de marzo, a unha entrevista, reportaxe, noticia, artigo ou editorial que promova a igualdade a través dos medios de comunicación.

Nesta mesma liña, imos propor unha Mención Xornalística contra a Violencia de Xénero, que se outorgará coincidindo co 25 de novembro.

Solicitamos a colaboración do público en xeral e do interesado neste tema en particular, para que nos manden propostas publicadas, emitidas ou difundidas, principalmente en Santiago de Compostela, que é o noso ámbito de actuación, e, en calquera caso, serán benvidas as que se ofrezan desde calquera medio de comunicación da Comunidade Autónoma de Galicia.

Daremos as mencións a traballos xornalísticos que estean publicados e sometidos ao criterio das persoas lectoras, oíntes e espectadoras en xeral. Queremos que sexan mencións compartidas e libremente merecidas por quen se comprometa desde o xornalismo coa igualdade de xénero.

Estamos convencidas de que para erradicar a violencia contra ás mulleres temos que acadar maiores cotas de igualdade, razón pola cal vinculamos un obxectivo co outro, nas nosas propostas.

Aspiramos a un xornalismo que estea acorde coa sociedade na que vivimos. Os anhelos da cidadanía son que non haxa violencia de xénero, nin brecha salarial, nin desigualdade de ningún tipo. O xornalismo comprometido coa igualdade e contra a violencia de xénero, ha de chamar a atención sobre calquera atranco que impida o cumprimento dos obxectivos marcados. Sexa unha inxusta representación de xénero ou calquera tipo de violencia menor na que non reparen os poderes públicos, organizacións ou particulares.

*             Áurea Sánchez é a presidenta da Agrupación de Mulleres Xornalistas (AMX) da Asociación de Periodistas de Santiago (APSC).

amxornalistas@gmail.com

O xoves 22, ás 19:30 h, celebramos o aniversario. Vai ser unha festa máis que estupenda e sorprendente. As cousas están moi complicadas e precisamos apoio. Anímate e ven apoiar o noso traballo… Pasándoo ben!

Moitas persoas estádesnos a preguntar como podedes colaborar para que a LumiGala Solidaria sexa todo un éxito. Comprando as entradas de forma anticipada é unha das maneiras; difundindo esta información entre todas as vosas amizades e acompañarnos nese día é outra.

Se queres a túa entrada anticipada, podes ingresar 10 euros no número de conta: ES33 2100 1579 8702 0009 7513 (en concepto, debes pór: lumigala) e despois escríbenos a hetaira@colectivohetaira.org, axuntando copia do xustificante de pago.

Podes recollela no noso local da rúa Fuencarral 18, 4 F, de luns a xoves, de 15 a 19 h, ou na sala o día do evento.

Nosoutras tamén imos!!!!

O 7 de novembro, ás 12:00 da mañá hai unha manifestación en Madrid. Mulleres, colectivos feministas e organizacións mixtas de todo o territorio español marcharemos para esixir que a loita contra as violencias machistas sexa tratada como unha prioridade nas axendas políticas.

Tamén nosoutras nos sumamos a esta marcha.

No que levamos de ano son xa 76 as mulleres asasinadas. Non podemos quedarnos na indignación, debemos facernos escoitar ante a inacción por parte dos gobernos.

Para nosoutras, que as violencias machistas sexan unha prioridade nas axendas políticas significa que o problema sexa obxecto dunha fonda reflexión desde un auténtico compromiso, que se afaste dunha consideración superficial do problema e da utilización partidista. Significa que este compromiso se traduza nunha maior dotación de recursos para levar a cabo todas as medidas necesarias para sensibilizar, previr, protexer ás mulleres e lograr un auténtico cambio social. Consideramos fundamental que se leven a cabo mellores actuacións en canto á sensibilización e formación integral en todas as institucións educativas, para que se traten de xeito máis fondo e desde idades temperás as relacións afectivas, sexuais, os estereotipos, os roles, a violencia, etc.

Cremos, ademais, que cómpre mellorar a sensibilización e a formación das e dos profesionais da administración de xustiza e de toda a sociedade en xeral. É preciso mellorar as medidas de prevención e detección das violencias machistas así como as medidas de protección, a atención integral e o acompañamento das mulleres afectadas. Tamén consideramos imprescindibles certos cambios lexislativos. E cremos necesario berrar forte a esixencia dunha maior contundencia social na reprobación por parte de todas e todos das violencias machistas, e tendo en conta o poder mediático, un posicionamento máis contundente por parte dos medios de comunicación no tratamento do problema.

Porque a loita contra as violencias machistas precisa de todas e de todos, animámoste a participar nesta marcha. Desde a Plataforma Feminista Galega estanse a organizar saídas en bus desde distintos puntos da Galiza. Os contactos para solicitar información e facer a túa inscrición, son:

– Saída desde A Coruña: 7ncoruna@gmail.com

– Saída desde Compostela: 7nbuscompos@gmail.com

– Saída desde Pontevedra: Tel.: 986 86 62 76. Correo electrónico: pfgpontevedra@gmail.com

– Saída desde Vigo: Tel.: 986 222 328 (10:00 a 13.30 e 17.30 a 21.00) – 986 442 194 (17.30 a 21.30).

– Para máis información sobre horarios, lugares de recollida e outros puntos de saída: http://feminismo.eu/pfg/

https://www.facebook.com/plataformafeministagalega

José Manuel Baltar, presidente da Deputación de Ourense, fillo de Xosé Lois Baltar, anterior presidente desa mesma Deputación ao longo de 25 anos (1987-2012). Membros ambos do emporio político Baltar, na provincia de Ourense, que dirixían desde a presidencia provincial do PP, que o fillo herdou do pai, como quen herda unha leira, unha braña ou un cadro de Laxeiro.

Do estilo gobernando a provincia, sabe moita xente: patrimonialización do público para si e para o seu partido, o PP, que avaliou, apoiou e aplaudiu este xeito de facer porque lle daba votos. Caciquismo, clientelismo, colocar en postos públicos a familiares, persoas amigas, secuaces, servís ou desesperados, a cambio de favores de todo tipo, sexuais incluídos. Sabiámolo… Vén de vello. Como eses ríos que soan e soan mentres pasa a auga e recordan o que se fala nos lavadoiros, faladoiros, bares, casas, rúas e murgas de Antroido. Case que sempre en sordina non vaia ser que escoiten, que chegue aos seus oídos e nos arruínen a vida, o traballo, o negocio, a empresa.

A finais de outubro 2015 saltou á prensa a denuncia dunha muller desairada polo incumprimento dun trato que fixera con Baltar fillo, no ano 2010. Trato que consistía en que el lle conseguía a ela un traballo a cambio de sexo. Algo novo? Si, o enfado da muller e a denuncia formal ante a Fiscalía.

As conversas que se escoitan nas cintas gravadas producen noxo. Noxo da muller que acode a buscar un traballo público por vía equivocada e noxo, sobre todo, ante a vileza dun dirixente público que usa o seu cargo para outorgar postos públicos e prebendas a cambio de favores. Que os favores sexan sexuais non anoxa máis. A min non me anoxa nin medio gramo máis se o favor é darlle o meu voto e o da miña familia nunhas eleccións ou irlle de criada para a súa casa ou… calquera dos moitos favores que caben.

A desesperación da muller sen traballo enténdese. Como a dese 22 % da poboación activa que está no paro. Aínda que sabemos que unhas situacións son máis desesperadas que outras. O seu retrato, o que se segue a través da denuncia, non é moi favorecedor e debemos aproveitar a dicilo. Se Baltar fillo, ou pai, a tivesen colocado non saberiamos (no concreto) e formaría parte dese pequeno exército de sabotadoras da igualdade de oportunidades, de usurpadoras do público con poucos escrúpulos, de… Poderiamos seguir dicindo.

A min tampouco me molesta que ela intercambie sexo por cartos, por favores… Sempre que o intercambiado sexa propiedade do cambiador e non se entenda isto como xogo de palabras. Ela, como a amplísima maioría das mulleres non é inocente ―non, no senso penal― e desde logo só é vítima de incumprimento de trato.

Del, xa dixen canto tiña que dicir e debería dimitir ipso facto. Se el non o fixo, o seu partido ten que obrigalo. O que se diga nos xulgados forma parte doutra cousa.